Son güncelleme 2 saat önce Selen Çetin tarafından gerçekleştirildi.
İhracat, bir işletmenin ürün veya hizmetlerini uluslararası pazarlara sunarak gelirini artırdığı önemli bir ticari faaliyettir. Küresel rekabetin arttığı günümüzde ihracat, yalnızca büyük şirketler için değil, KOBİ’ler için de büyük fırsatlar sunar. Ancak ihracat süreci, doğru bir strateji ve detaylı bir planlama gerektirir. Peki, ihracat nasıl yapılır? Bu yazımızda ihracat yapmak isteyen işletmeler için başlangıçtan teslimata kadar tüm aşamaları adım adım ele alacağız.
Makale İçeriği
İhracat Nedir?
İhracat, bir ülkenin ürettiği mal veya hizmetlerin, başka bir ülkeye satılmasıdır. Bu işlem, ticaretin temel taşlarından biri olup hem şirketler hem de ülkeler için önemli bir gelir kaynağıdır. Örneğin, Türkiye’den Almanya’ya zeytinyağı gönderen bir üretici, ihracat yapıyor demektir. Aynı şekilde bir yazılım firması, Amerika’daki bir müşterisine hizmet sağladığında bu da ihracat olarak kabul edilir.
İhracatın İthalattan Farkı
İhracat ve ithalat, uluslararası ticaretin iki temel unsuru olmasına rağmen birbirinden oldukça farklıdır. İhracat, bir ülkenin ürettiği mal veya hizmetlerin başka bir ülkeye satılmasıdır. İthalat ise bunun tam tersidir. Başka bir ülkeden mal veya hizmet satın almayı ifade eder. Bu iki kavram, ülkelerin ekonomik dengelerini ve ticari ilişkilerini doğrudan etkiler.
Örneğin, Türkiye’nin Almanya’ya otomotiv yedek parçaları göndermesi bir ihracat işlemidir. Aynı şekilde Türkiye’nin Güney Kore’den cep telefonu satın alması ise ithalat olarak adlandırılır. İhracatta ürün veya hizmet ülke dışına çıkarken, ithalatta başka bir ülkeden içeriye gelir.
İhracat Türleri Nelerdir?
İhracat, farklı yöntem ve süreçlerle gerçekleştirilebilen geniş bir ticaret alanıdır. İşletmelerin büyüklüğüne, ürünlerin niteliğine ve ticaretin amacına göre ihracatın birçok farklı türü bulunur.
- Doğrudan İhracat: Şirketin ürünlerini aracı olmadan doğrudan yurtdışına satmasıdır. Örneğin, Türkiye’den bir halı üreticisinin Almanya’daki bir mağazaya doğrudan halı göndermesi.
- Dolaylı İhracat: Ürünlerin bir aracı kurum ya da firma üzerinden yurtdışına satılmasıdır. Örneğin, bir tekstil firmasının ihracat yapan bir ticaret şirketine ürünlerini teslim etmesi.
- Mikro İhracat: Küçük ölçekli ihracat işlemleridir. Genellikle kargo ile yapılır ve belirli bir ağırlık/bedel sınırı vardır. Örneğin, bir sanatçının el yapımı takıları yurt dışına kargo ile göndermesi.
- Kayda Bağlı İhracat: Devletin özel izinle onayladığı, belirli kurallara bağlı ihracattır. Örneğin, yüksek miktarda pamuk ihracatı yaparken gerekli belgelerin tamamlanması.
- Konsinye İhracat: Ürünlerin yurt dışına gönderilip satılmadan önce alıcıya mülkiyet devri yapılmamasıdır. Örneğin, üreticinin mobilyalarını bir fuara tanıtım amaçlı göndermesi.
- Yeniden İhracat: İthal edilen bir ürünün işlenmeden veya işlenerek başka bir ülkeye satılmasıdır. Örneğin, Çin’den alınan elektronik parçaların Avrupa’ya satılması.
- E-İhracat: Ürün veya hizmetlerin dijital platformlar üzerinden yurtdışına satılmasıdır. Örneğin, Türkiye’den bir işletmenin e-ticaret sitesi aracılığıyla ABD’ye ürün göndermesi.
- Fiili İhracat: Ürünlerin gümrükten geçerek alıcı ülkeye ulaşmasıdır. Örneğin, Türkiye’den ihraç edilen zeytinyağının İtalya gümrüğüne ulaşması.
- Koşulsuz İhracat: Herhangi bir şart olmadan yapılan ihracat türüdür. Örneğin, müşterinin peşin ödeme yaparak bir malı satın alması.
- Transit İhracat: Malların bir ülke üzerinden transit geçiş yaparak başka bir ülkeye gönderilmesidir. Örneğin, Türkiye üzerinden Bulgaristan’a geçen malların Yunanistan’a taşınması.
- Bedelsiz İhracat: Ürünlerin herhangi bir ücret alınmadan yurtdışına gönderilmesidir. Örneğin, bir şirketin yurtdışındaki şubesine numune ürün göndermesi.
- Hizmet İhracatı: Fiziksel ürün yerine hizmetin yurt dışına sunulmasıdır. Örneğin, Türkiye’den bir yazılım firmasının İngiltere’deki müşteriye program geliştirmesi.
- Kredili İhracat: Ödemesi belirli bir süre sonra yapılmak üzere ürünlerin satılmasıdır. Örneğin, ürünlerin 90 gün vadeli ödeme ile satışı.
- Geçici İhracat: Ürünlerin bir süreliğine yurtdışına gönderilmesi ve sonra geri getirilmesidir. Örneğin, sergi için yurtdışına gönderilen bir sanat eseri.
- Akreditif İhracat: Ödeme garantisi için banka teminatı ile yapılan ihracattır. Örneğin, bir şirketin ürünlerini, bankalar aracılığıyla teminat altında satması.
- Bedelsiz İhracat: Ticari amaç taşımayan, herhangi bir ücret talep edilmeyen ihracattır. Örneğin, hayır amaçlı yurtdışına gönderilen gıda malzemeleri.
Kimler İhracatçı Olabilir?
İhracatçı olabilmek için vergi numarasına sahip olmak yeterlidir. Bu hem bireysel girişimciler hem de tüzel kişiler için geçerlidir. Ayrıca ihracat yapılacak ürünün türüne göre ilgili İhracatçı Birliğine üye olmak gereklidir. Örneğin, tekstil ihracatı yapmak isteyen bir şirket, bulunduğu bölgedeki tekstil birliğine kayıt yaptırmalıdır. Hukuki tasarruf yetkisine sahip ortaklıklar da bu süreçlere dahil olabilir. İhracat yapmak isteyen kişi ya da kuruluş, gümrük işlemlerini ister kendisi yönetebilir, ister bir gümrük müşavirinden destek alabilir. Bu şartları sağlayan herkes, uluslararası ticaret sürecine adım atabilir.
Adım Adım İhracat Nasıl Yapılır?
İhracat yapmak isteyenler için süreç birkaç temel aşamadan oluşur.
1. İhracatçı Birliğine Üye Olmak
İhracat yapmak isteyen her gerçek veya tüzel kişi, ihraç edeceği ürünün türüne uygun bir İhracatçı Birliğine üye olmalıdır. Üyelik işlemleri, bölgenizdeki İhracatçı Birliği Genel Sekreterliği üzerinden yapılır. Örneğin, tarım ürünleri ihraç edecekseniz Tarım İhracatçıları Birliğine kayıt olmanız gerekir. Bu adım, ihracat sürecinizin resmi olarak başlayabilmesi için zorunludur.
İhracatçı Birliğine üye olabilmek içinse aşağıdaki belgelerin hazırlanması gereklidir:
- Başvuru Formu ve Taahhütname: Birlik tarafından verilen ve doldurulması gereken resmi belgelerdir.
- Ticaret Sicil Gazetesi: Firmanın kurulduğunu ve faaliyet alanını gösteren gazete ilanı.
- Vergi Levhası: Şirketin vergi mükellefi olduğunu gösteren belge.
- İmza Sirküleri: Şirket yetkilisinin imza yetkisini belirten resmi belge.
- Ödeme Dekontu: Üyelik için gerekli olan giriş ücretinin ödendiğine dair banka dekontu.
Bu belgeler tamamlandıktan sonra ihracatçı birliği üyeliğiniz aktif hale gelir ve ihracat işlemlerinizi başlatabilirsiniz.
2. Gümrük İşlemlerini Yönetme
Gümrük işlemlerini bizzat yürütebilir veya bir gümrük müşavirinden destek alabilirsiniz. Gümrük müşavirleri, işlemleri daha hızlı ve eksiksiz tamamlamanızı sağlayabilir. Eğer işlemleri kendiniz yapmayı tercih ederseniz gerekli elektronik işlemler için BİLGE (Bilgisayarlı Gümrük Etkinlikleri) sistemine giriş yapabileceğiniz kullanıcı kodu ve şifreyi temin etmelisiniz.
3. Yükümlü Kayıt Takip Sistemine Kayıt
İhracat sürecinin önemli bir parçası da firmanızı Yükümlü Kayıt Takip Sistemine kaydetmektir. Bu sistem, firmanızın bilgilerini gümrük işlemleri için kayıt altına alır. Gümrük müşaviri ile çalışıyorsanız onun bilgilerinin de sisteme kaydedilmesi gereklidir. Bu kayıt, tüm işlemleri yasal zeminde ve hızlı bir şekilde yürütmenizi sağlar.
4. Gerekli İzin ve Belgelerin Alınması
İhraç edeceğiniz ürünlerin türüne göre ilgili kurum veya kuruluşlardan izin ve uygunluk belgeleri almanız gerekebilir. Örneğin, sağlık ürünleri ihracatı için Sağlık Bakanlığı’ndan uygunluk belgesi alınması şarttır. Bu belgeler genellikle Tek Pencere Sistemi üzerinden alınır ve işlemler elektronik ortamda hızlı bir şekilde tamamlanır.
5. Gümrük Tarife Kodu (GTİP) Belirleme
Her ürünün sınıflandırılması için kullanılan 12 haneli bir Gümrük Tarife Kodu (GTİP) bulunur. İhraç edeceğiniz ürünün GTİP kodunu belirlemek, gümrük beyannamesi işlemleri için zorunludur. Bu kod, ürünün hangi vergi diliminde olduğunu ve ne şekilde işlem göreceğini belirler.
GTİP Kodu Nasıl Bulunur?
GTİP kodu sorgulama işlemi için şu kaynakları kullanabilirsiniz:
Örneğin, TÜİK üzerinden GTİP kodunu bulmak için aşağıdaki adımları takip edebilirsiniz:
- Ürün Tanımını Aramak: TÜİK’in web sitesinde ürününüzün ne olduğunu net bir şekilde tanımlamanız gerekir. “Tanımlarda Ara” bölümüne ürününüzle ilgili bir kelime (mont veya kaban gibi) yazarak arama yapabilirsiniz. Sınıflamalar sekmesinden en güncel veritabanını (GTİP 2024 gibi) seçerek arama işlemini başlatabilirsiniz.
- Uygun Kodu Seçmek: Arama sonuçlarında ürününüzle en çok örtüşen tanımı içeren kodları inceleyin. GTİP, genellikle ana başlık altında çeşitli alt kategorilere ayrılmıştır. Örneğin, 6201 ana kodu erkekler için kaban ve mont gibi ürünleri ifade eder. Alt kategorilere bakarak ürününüzün özelliklerine en uygun olanını seçin. Daha detaylı bir tanım için alt kodlara (620120000000 gibi) dikkat etmeniz gerekir.
6. Gümrük Beyannamesinin Hazırlanması
Gümrük beyannamesi, ihracat sürecinin en kritik belgelerinden biridir. Bu belge, ihraç edilen ürünlerin tüm detaylarını içerir ve ürünlerin yasal olarak yurtdışına gönderilebilmesi için gümrük müdürlüğüne sunulması gerekir. Gümrük beyannamesi, elektronik ortamda düzenlenir ve BİLGE adı verilen bir sistem üzerinden doldurulur.
Elektronik beyanname, EDI (Elektronik Veri Değişimi) yazılımı ile ofislerden veya gümrük müdürlüklerindeki veri giriş salonlarından doldurulabilir. Beyannamenin işleme alınabilmesi için öncelikle İhracatçı Birliğinden onay alınması gerekir. Bu onay, ilgili birlik tarafından verilir ve ürünlerin ihracata uygun olduğunun bir göstergesidir.
Beyannamesine eklenmesi gereken belgeler ise ürün türüne ve ihracat yapılacak ülkeye bağlı olarak değişiklik gösterebilir. Ancak genel olarak şu belgelerin hazırlanması gerekir:
- Satış Faturası: İhraç edilecek ürünlerin toplam değerini ve diğer mali detaylarını içeren belgedir. E-fatura kullananlar için faturanın fiziksel kopyası yerine Tek Pencere Sistemi üzerinden oluşturulan 23 haneli kod yeterlidir.
- Paketleme Listesi: Gönderilen ürünlerin sayısını, türlerini ve paketleme detaylarını gösterir.
- Nakliye Belgesi (CMR, Konşimento veya Hava Yolu Taşıma Belgesi): Ürünlerin taşındığı araca ve taşıma yöntemine ilişkin bilgileri içerir.
- Gerekli İzin ve Uygunluk Belgeleri: İhracatı özel izne tabi ürünler için ilgili kurumlardan alınan izinlerdir (Tarım ürünleri için sağlık sertifikası gibi).
- Menşe Şahadetnamesi: Ürünlerin hangi ülkede üretildiğini gösterir ve bazı ülkelerle yapılan ticarette zorunludur.
- Sigorta Poliçesi: Ürünlerin nakliye sırasında oluşabilecek zararları karşılamak için yapılan sigortanın detaylarını içerir.
Ek olarak ihracat yapılacak ülkenin talep ettiği özel belgeler veya sertifikalar da beyannameye eklenmelidir
7. Gümrük Muayene Süreci
Gümrük beyannamesi onaylandıktan sonra mallar gümrük personeli tarafından kontrol edilir. Kontrol işlemi, sistemin belirlediği hatlara göre yapılır:
- Kırmızı Hat: Fiziki muayene gerektirir.
- Sarı Hat: Belgelerin detaylı incelenmesini içerir.
- Mavi Hat: Sonradan kontrol edilmek üzere onaylanır.
- Yeşil Hat: Belge ve ürün kontrolüne gerek kalmadan onaylanır.
8. Çıkış İşlemleri
Çıkış işlemleri, muayenesi tamamlanan malların gümrük personelinin gözetimi altında taşıma aracına yüklenmesiyle başlar. Bu aşamada izlenen süreç taşıma yöntemine (karayolu, denizyolu veya havayolu) göre farklılık gösterir:
Karayolu:
- Gözetim Memuru/Eşyanın Yüklenmesi/Araca Mühür Tatbiki
- Aracın Çıkış Gümrük İdaresine Sevki (Transit İşlemleri)
- Kara Sınır Kapısı Saha Girişi
- Polis Pasaport Kaydı
- Kantar
- Transit Beyannamesinin Çıkış Kaydı ve U-Net İşlemleri
- Mühür Kontrolü/Muayene (Kırmızı, X-Ray, Sarı)
- Aracın Türkiye Gümrük Bölgesini Terk Etmesi
- İhracat Beyannamesinin Kapanması
Denizyolu:
- Gözetim Memuru/Eşyanın Yüklenmesi
- Acenta Tarafından Çıkış Bildiriminin Verilmesi
- Çıkış Bildiriminin Kontrolü ve Onaylanması
- Deniz Taşıtının Hareket Etmesi
- İhracat Beyannamesinin Kapanması
Hava Yolu:
- Gözetim Memuru/Eşyanın Yüklenmesi
- Acenta Tarafından Çıkış Bildiriminin Verilmesi
- Çıkış Bildiriminin Kontrolü ve Onaylanması
- Hava Taşıtının Hareket Etmesi
- İhracat Beyannamesinin Kapanması
İhracatta Teslimat Seçenekleri
İhracat sürecinde teslimat koşulları, ürünlerin sorumluluğunun, taşıma masraflarının ve risklerin satıcı ile alıcı arasında nasıl paylaşılacağını belirler. INCOTERMS (Uluslararası Ticaret Teslim Şartları), bu teslimat koşullarını standart hale getiren uluslararası kurallar bütünüdür. Bu teslim şekilleri; taşıma yöntemine, ürünlerin teslim noktasına ve iki tarafın sorumluluk dağılımına göre gruplandırılır.
E Grubu (EXW – İşletmede Teslimat)
- Teslimat Türü: Çok araçlı taşımacılık
F Grubu
- FCA – Taşıyıcıya Teslimat: Çok araçlı taşımacılık
- FAS – Gemi Yanına Teslimat: Çok araçlı taşımacılık
- FOB – Gemi Bordasına Teslimat: Deniz Yolu
C Grubu
- CFR – Mal Bedeli ve Taşıma Ücreti Ödenmiş Teslimat: Deniz Yolu
- CIF – Mal Bedeli, Sigortası ve Taşıma Ücreti Ödenmiş Teslimat: Deniz Yolu
- CPT – Taşımanın ….’e Ödendiği Teslimat: Çok araçlı taşımacılık
- CIP – Sigorta Dahil ….’e Kadar Ödenmiş Teslimat: Çok araçlı taşımacılık
D Grubu
- DAF – Sınırda Teslimat: Çok araçlı taşımacılık
- DES – Gemide Teslimat: Deniz Yolu
- DEQ – Rıhtım Bölgesinde Teslimat: Deniz Yolu
- DDU – Vergileri Ödenmeyen Teslimat: Çok araçlı taşımacılık
- DDP – Vergileri Ödenmiş Olan Teslimat: Çok araçlı taşımacılık
İhracatta Ödeme Şekilleri
İhracatta farklı ödeme şekilleri, alıcı ve satıcı arasındaki güven ve ticaret koşullarına göre belirlenir. İşte bu ödeme yöntemleri:
- Cash Payment (Peşin Ödeme): Alıcı, ürün sevkiyatından önce ödemenin tamamını yapar.
- Cash Against Goods (Mal Mukabili Ödeme): Ödeme, ürünler alıcıya teslim edildikten sonra yapılır.
- Acceptance Credit (Kabul Kredili Ödeme): Alıcı, belirli bir vade sonunda ödeme yapacağını kabul eder ve bir poliçe imzalar.
- Cash Against Documents (Vesaik Mukabili Ödeme): Ödeme, malın sevkiyatına ait belgeler bankaya teslim edildiğinde yapılır.
- Letter of Credit (Akreditifli Ödeme): Banka, alıcı adına satıcıya ödeme yapmayı taahhüt eder; şartlar yerine getirildiğinde ödeme gerçekleşir.
Bu yöntemler, ihracatta tarafların risklerini dengelemek ve güvenli bir ödeme süreci sağlamak amacıyla kullanılır.
İhracat Fatura Türleri
İhracatta kullanılan fatura türleri, işlem türüne ve ihracat sürecindeki gereksinimlere göre çeşitlilik gösterir.
- Ticari Fatura: Malların satışı için düzenlenen ve ürün detayları ile fiyat bilgilerini içeren temel faturadır.
- Orijinal Fatura: İhracat işlemlerinde alıcı ülke tarafından kabul edilen, orijinal olarak hazırlanmış fatura türüdür.
- Navlun Faturası: Ürünlerin taşınması sırasında oluşan nakliye (navlun) masraflarını gösteren faturadır.
- Tasdikli Fatura: İhracatçının bulunduğu ülkenin yetkili makamları veya ticaret odası tarafından onaylanmış fatura türüdür.
- Proforma Fatura: Satış öncesinde ürünlerin detaylarını ve fiyat teklifini içeren ön bilgi niteliğindeki faturadır.
- Ayrıntılı Fatura: Ürünlerin miktar, birim fiyat, toplam değer gibi detaylı bilgilerini içeren kapsamlı bir faturadır.
- Konsolosluk Faturası: Alıcı ülkenin konsolosluğu tarafından onaylanması gereken ve ihracat işlemlerinde kullanılan özel faturadır.
- Özel Fatura: Belirli ürünler veya durumlar için özel gerekliliklere göre hazırlanmış faturadır.
Bu fatura türleri, ihracat işlemlerinin sorunsuz ve uluslararası standartlara uygun bir şekilde gerçekleştirilmesini sağlar.
İhracat Faturasında Bulunması Gereken Bilgiler
İhracat faturası, ürünlerin alıcıya gönderilmesi sırasında düzenlenen en önemli belgelerden biridir. Faturanın uluslararası standartlara uygun olması ve gerekli bilgileri içermesi, işlemlerin doğru ve hızlı bir şekilde tamamlanmasını sağlar.
- Satışı Yapılan Ürünün Miktarı: Ürünlerin toplam adedi veya ağırlık gibi ölçü birimiyle miktarı belirtilir.
- Ürün Birim Fiyatı: Her bir ürünün tek birim fiyatı faturada yer alır.
- Ürün Satış Tutarı: Tüm ürünlerin toplam satış tutarı belirtilir.
- Alıcı Firmaya Yönelik Vergi Numarası: Alıcının vergi numarası ve gerekli diğer vergi bilgileri yazılır.
- Satıcı Firmanın Vergi Dairesi ve Vergi Numarası: İhracatçının kayıtlı olduğu vergi dairesi ve vergi numarası faturada bulunur.
- Ürün Satın Alan Firmanın Unvanı ya da Kişisel Bilgileri: Alıcının şirket unvanı veya kişisel bilgileri detaylı şekilde yazılır.
- Teslimat Yeri ve Teslimat Tarihi: Ürünlerin alıcıya teslim edileceği yer ve teslimat tarihi belirtilir.
- Ödeme Şartları ve Ödeme Şekli: Ödemenin yapılacağı şartlar ve ödeme yöntemi açıkça ifade edilir.
- Teslimat Şartları: INCOTERMS çerçevesinde belirlenen teslimat koşulları yazılır (örneğin FOB, CIF).
- GTİP Numarası: Ürünlerin GTİP numarası faturada yer alır.
Bu bilgilerin eksiksiz ve doğru bir şekilde faturaya eklenmesi, gümrük işlemlerinin sorunsuz bir şekilde tamamlanmasını sağlar ve ihracat sürecindeki sorunları önler.
Sonuç olarak ihracat, bir ülkenin ekonomik gücünü artırmanın yanı sıra işletmelere yeni pazarlara açılma fırsatı sunan stratejik bir faaliyettir. Sürecin başarılı olabilmesi, doğru planlama, uygun teslimat ve ödeme yöntemlerinin seçimi, gümrük prosedürlerinin eksiksiz tamamlanması ve uluslararası ticaret standartlarına uyum ile mümkündür. Fatura düzenlenmesinden teslimat yöntemlerine, ödeme seçeneklerinden nakliye süreçlerine kadar her aşama, detaylı bir şekilde ele alınmalı ve profesyonelce yönetilmelidir.
Ayrıca işletmelerin ihracat süreçlerinde teşvik ve hibe olanaklarından faydalanması, maliyet avantajı sağlarken global pazarlarda daha rekabetçi olmalarına yardımcı olabilir. Bu nedenle teşvik ve hibe danışmanlığı hizmeti alarak süreçlerinizi etkin bir şekilde yönetebilir, ihracat faaliyetlerinizde sürdürülebilir bir başarı elde edebilirsiniz.
